از آنجا که آبنمای موزیکال پارک ملت اولین نمونه از نوع خود در ایران است، دانستن جزئیات نحوه کار آن برای مردمی که به تماشای آن آمده اند چندان مشخص نیست. در این مورد با دیدن چارچوب میان دریاچه سوالات بسیاری در ذهن تماشاگران مطرح می شد که ما پاسخ به تعدادی از آنها را در گفتگو با مهندس مهرداد رجبی مدیرعامل شرکت سازنده و مجری آبنما، دریافت کردیم.
اولین تصور در برخورد با سازه آبنما این است که پایه بتونی آن چگونه روی کف استخر قرار گرفته و سکوی زیر آن چه اندازه ای دارد. این سوال کاملا بدون جواب باقی می ماند، زیرا سازه آبنما به هیچ وجه روی کف استخر ساخته نشده، بلکه روی سطح شناور است و با 4 سیم به 4 طرف دریاچه متصل شده است.چارچوب اصلی آن که روی آب دیده می شود،60 در10 متر است و 2متر ارتفاع دارد.در وضعیت فعلی 30 سانتی متر بالای آب و 170 سانتی متر آن داخل آب قرار گرفته است.350 شیر الکتریکی و مغناطیسی مخصوص آبنمای موزیکال روی سازه نصب شده است که با 145 پمپ پر می شوند. در نهایت آب خارج شده از این شیرها نیز 1850 نازل بصورت فواره بیرون میزند.46هزار متر کابل مخصوص زیرآبی ارتباط سازه با اتاق کنترل را برقرار می کنند.مجموعه این شناور بیش از 100تن وزن دارد که به کمک مخازن هوا در ارتفاع تعیین شده در دریاچه باقی می ماند. حتما با خواندن این ویژگی های فنی فهمیده اید که این سازه بیشتر به کشتی شبیه است تا آبنما.
رجبی در این باره می گوید :قطعات بخش شناور سازه در کارخانه کشتی سازی ساخته شده.آلیاژ آن از جنس بدنه کشتی هاست و هر شاخه از لوله هایی که از چارچوب های اصلی را می ساختند یک تن وزن داشتند. ما فناوری اصلی این آبنمای موزیکال را رسما خریداری کردیم تا در ایران اجرا کنیم.این فن آوری شامل 3بخش است : اول، نرم افزار و کامپیوترهایی که بتوانند برنامه ترکیب نور، آب و موسیقی را اجرا کنند، دوم، قطعات سازه که غیر از چند مورد وارداتی بقیه در ایران ساخته شدند و سوم،آموزش پرسنلی که بتوانند قطعات را به درستی به هم وصل کنند.نحوه اتصال این قطعات اهمیت زیادی دارد و کیفیت و بازدهی آبنما در گرو آن است.
به همین دلیل، پرسنل شرکت زیر نظر مهندسان خارجی آموزش دیده اند.
وی می افزاید: مرحله اجرایی کار از فروردین پارسال شروع شد.با این حال، بعد از فراهم کردن مقدمات اولیه، متوجه شدیم برای ساخت مرحله به مرحله آبنما نیاز به یک فضای بزرگ برای به پا کردن تجهیزات کارگاهی داریم. فضای مورد نیاز، در اختیار بوفه بود و باید تا پایان کار بوفه و در اختیار گرفتن آن صبر می کردیم.این موضوع کار ساخت را حدود یک سال عقب انداخت.
می خواستیم حتما در ابتدای تابستان که پارک بیشترین بازدید کننده را دارد، آبنما را افتتاح کنیم.
کسانی که با پروژه های مهندسی آشنا هستند می دانند که اجرای چنین طرحی در 3 ماه بسیار استثنایی است، آن هم بدون وجود کارخانه کشتی سازی. در کارخانه های کشتی سازی جرثقیل ها، داربست ها و دستگاه هایی وجود دارد که جا به جایی قطعات را ممکن می کند.ما در فضای باز این کار را انجام دادیم.هر روز 16 تا 18 ساعت کار ادامه داشت و بالاخره به زمانی رسیدیم که سازه را با وزن بیش از 100 تن به آب می انداختیم.در کارخانه های کشتی سازی، ریل های نقل و انتقال بزرگی وجود دارد که در دریا ادامه پیدا می کند.در اینجا ما از 2 جرثقیل استفاده کردیم. در این پارک که حتی خودروهای شخصی هم به سختی حرکت می کنند، چرثقیل را کنار دریاچه آوردیم.روز به آب انداختن آبنما برای همه کارکنان خاطره انگیز است.
رجبی در این باره می گوید: از ساعت 9 صبح کار را شروع کردیم.با جرثقیل ها، از 2 طرف سازه را بلند می کردیم و یک متر،یک متر آن را جلو می بردیم.یکی- دوبار سیم های جرثقیل پاره شدند.بالاخره ساعت 6عصر یک طرف سازه به آب رسید و روی آن شناور شد. سمت دیگر سازه را هم داخل آب منتقل کردیم و کار به پایان رسید.از تمام اتفاقات آن روز فیلمبرداری کردیم. الان سازه ای که 2 جرثقیل به سختی آن را بلند می کردند در آب شناور است و با نیروی دست یک نفر می توان آن را به اطراف حرکت داد.اما با به آب انداختن سازه کار به اتمام نرسید.از این مرحله به بعد، باید اتصال میان سازه و اتاق کنترل فراهم می شد.رجبی توضیح می دهد:که بایدکابل هایی را بین اتاق کنترل و سازه وصل می کردیم هر کدام2 تن وزن داشتند.2 قایق را به هم بستیم و روی آن تخته های بزرگی را نصب کردیم تا بتوانیم کابل ها را بصورت حلقوی جا به جا کنیم.همزمان، اتاق کنترل و کامپیوتر های داخل آن هم ساخته شدند.تابلو های برق متعددی در این اتاق قرار دارند که پمپ ها، شیرهای آب، نازل ها و چراغ ها را کنترل می کنند.
تامین برق مورد نیاز این مجموعه موضوعی است که از همان روزهای اول مورد توجه قرار گرفت.
رجبی اینطور شرح می دهد: با شروع کار ساخت و اتصال قطعات سازه، متوجه شدیم نیازمند جریان برق قوی هستیم.پست های برق موجود در پارک قدیمی و فرسوده بودند. با همکاری اداره برق توانستیم یک پست برق مستقل و قوی برای آبنمای موزیکال بسازیم.اتاقک هایی هم برای قرار دادن بلندگو ها در سمت شرقی دریاچه ساخته شده اند. در حال حاضر، برق مورد نیاز برای کار آبنما 850 کیلووات است.البته با توجه به اینکه در طول 24 ساعت فقط 2 بار به میزان 45 دقیقه این برق به کار گرفته می شود،مصرف برق آبنما چندان زیاد نیست.
ارتفاع سازه آبنما ثابت نیست و زمانی که مخازن آن پر از آب شوند، پایین میرود و با تخلیه مخازن بالا می آید.اگر قسمتی از قطعات آن خراب شود، میتوان مخازن را از هوا پر کرد و سازه را بالا آورد تا قسمت معیوب تعمیر شود.کامپیوترهایی که هدایت سازه را بر عهده دارند، سطح تراز را هم کنترل می کنند.اگر به دلیلی سازه کج شود و قسمت از آن در آب فرو برود، حسگرهای داخل سازه فعال می شوندو با تخلیه مخزن آن سمت، دوباره تعادل برقرار می شود.12مخزن هوا باعث پایداری سازه شده اند.نوسان های برق و هرگونه اتصالی در سازه به همین شکل تشخیص داده می شود.
وی با اشاره به اینکه در تهران جاذبه گردشگری شبانه نداریم می گوید: ما هم ابتدا چنین تصوری از آبنما داشتیم.با دستور شهردار تهران استفاده از آبنما برای عموم مردم آزاد و رایگان شد.آبنمای موزیکال دریاچه پارک ملت یک طرح قابل توسعه است که میتوان 2 الگوی نمایشی دیگر را هم با نصب تجهیزاتی در آن اجرا کرد.رجبی در این مورد می گوید: با نصب وسایل لازم و پدید آوردن پرده ای از آب به عرض 45 متر و ارتفاع15 متر،امکان نمایش فیلم روی پرده آبی میسر می شود.با نصب دستگاه نمایش لیزر و آینه هایی که آن را انعکاس می دهند نیز می توان لیزرشو درست کرد.
جالب ترین طرح نیز با آتش اجرا می شود.رجبی می گوید در این طرح شعله افکن های متعددی زیر آب نصب می شوند و از زیر آب شعلع به بیرون می فرستند.به دلیل عمیق بودن نازل ها،تماشاگران نمی توانند حدس بزنند از کدام نقطه آب،آتش بیرون می آید.

تعمیر و نگهداری از آبنمای موزیکال پارک ملت
هر وسیله ای نیاز به نگهداری دارد؛ اصل مهمی که نادیده گرفته می شود و در نتیجه، بسیاری از طرح ها و سازه ها پس از مدتی دچار فرسودگی می شوند و از کار می افتند.آبنماهایی که در کشورهای دیگر مدت هاست نمایش اجرا می کنند طبق استاندارد های اولیه خود نگهداری و تعمیر می شوند.رجبی می گوید: نوسان برق که به کامپیوترها و دستگاه ها آسیب می زند یکی از مشکلات ماست.البته خوشبختانه تا به حال حین اجرای نمایش با قطعی برق مواجه نشده ایم،ولی در حین اجرای ساخت سازه قطعی برق مدام کار را به عقب می انداخت.قطعات یدکی سازه آبنما قابل تهیه است و میتوان آنها را تعویض کرد،به شرط اینکه مطابق استاندارد قبلی باشند.

موضوع بعدی آب دریاچه پارک ملت است.
این دریاچه بین 2 تا 5/3 متر عمق دارد و کف آن شیبدار است.آب دریاچه از طریق قنات و چاه تامین می شود.این آب حاوی اجسام معلق و مواد معدنی زیادی است.رجبی در این باره نیز توضیح می دهد:آب دریاچه پارک ملت رسوب زیادی دارد و به همین دلیل، ما از تجهیزاتی استفاده کردیم که رسوب پذیر نباشند.چراغ ها هم دائم پاک می شوند.جریان آبی که پمپ ها می رود از فیلتر عبور می کند تا اجسام معلق آن گرفته شود.چون پیش بینی می کردیم رسوب آب پس از مدتی ،باعث بسته شدن خروجی نازل ها شود، به جای نازل های سوزنی که در پارک ها از آن استفاده می شود، از نازل های درشت بهره گرفتیم که قطر خروجی آنها 12میلی متر است و اغلب ذرات شن و ماسه از آن عبور می کنند. دریاچه هم هر چند سال یک بار خالی و لایروبی می شود.که با این حال، ما بیشتر نگران زباله هایی هستیم که مردم داخل آن پرتاب می کنند.این زباله ها هم لجن دریاچه را زیاد می کند، هم منظره سطح آب را ناخوشایند می کند.
زمستان پارسال با سرمای سختش هنوز فراموش نشده است.اگر در زمستان سطح دریاچه یخ بزند،چه اتفاقی برای آبنما می افتد؟
رجبی پاسخ می دهد: زمستان ها سطح یخزدگی آب در حوضچه های بزرگ پارک های تهران حدود 2 سانتی متر است.مشابه این آبنما در کشور های شمال اروپا ساخته شده است که زمستان های بسیار سختی دارند و 20 سانتی متر یخ روی حوضچه های آبی را می پوشانند.روش معمول این است که در سرمای شدید همان طور که ماهی ها زیر آب می روند، آبنما را هم به عمق آب بفرستیم.سال پیش، حوضچه پارک آزادگان فقط 4سانتی متر یخ زد که با توجه به این که سرمای سال قبل استثنایی بود، فکر نمی کنیم سرمای زمستان آسیبی به آبنما وارد کند.
احتمال زنگ زدگی قطعات آبنما را هم نمیتوان از نظر دور کرد، ولی رجبی می گوید: اتفاقا تجهیزات این آبنما برای غوطه ور شدن در آب ساخته شده اند و اگر از آب خارج شوند، بیشتر در معرض خطرند.احتمال هوازدگی در آنها بیشتر از زنگ زدن است.
نور آفتاب و خشکی هوا دشمن پوشش کابل های ماست و هرقدر که بتوانیم آنها را بیشتر در آب نگه داریم عمر قطعات بیشتر می شود. دریاچه پارک ملت منبع آبیاری فضای سبز پارک است.
امیدواریم در فصول گرم هم حجم آب آنقدر کم نشود که برای سازه خطرناک باشد.سازه با فلز و رنگ مخصوص کشتی ها ساخته شده و تا زمانی که درون آب باشد آسیبی نمی بیند.

منبع: روزنامه همشهری - محله